حق حیات و مجازات اعدام در ایران (۴)
نوشته شده توسط Admin در 10 اکتبر 23گزارش کنفرانس فلورانس ۲۰۲۳ به بررسی استفاده نظام‌مند جمهوری اسلامی از مجازات اعدام، هدف‌گیری اقلیت‌ها و همدستی بین‌المللی پرداخته و خواستار اقدام فوری جهانی برای دفاع از حق حیات است
فراخوان کنفرانس
معرفی کتاب کنفرانس
حق حیات و مجازات اعدام در ایران (۴): نقش و مسئولیت جامعه جهانی
کنفرانس بین‌المللی – فلورانس، ایتالیا – ۱۰ اکتبر ۲۰۲۳
انجمن پژوهشگران ایران (ACI)
با همکاری تستیمونیانسه و «ایران حقوق بشر – ایتالیا»
با میزبانی شورای منطقه‌ای توسکانی
خلاصه اجرایی
در ۱۰ اکتبر ۲۰۲۳، انجمن پژوهشگران ایران (ACI) چهارمین کنفرانس «حق حیات و مجازات اعدام در ایران» را در شهر فلورانس ایتالیا و همزمان با روز جهانی مبارزه با مجازات اعدام برگزار کرد. این نشست به بررسی استفاده نظام‌مند و تبعیض‌آمیز جمهوری اسلامی از مجازات اعدام پرداخت و به‌ویژه بر اعدام‌های مرتبط با جرایم مواد مخدر و نقش همکاری‌های بین‌المللی در تداوم این روند تمرکز داشت.
یافته‌های کلیدی:
- افزایش چشمگیر اعدام‌ها: دست‌کم ۸۳۴ اعدام در سال ۲۰۲۳ (افزایش ۴۳ درصدی نسبت به ۲۰۲۲)، از جمله ۴۷۱ مورد به اتهام جرایم مواد مخدر.
- هدف‌گیری نامتناسب اقلیت‌ها: بلوچ‌ها که تنها ۲ تا ۵ درصد جمعیت ایران هستند، ۲۰ درصد کل اعدام‌ها را تشکیل داده‌اند.
- اعدام کودکان و زنان: اعدام دست‌کم یک نوجوان زیر سن قانونی و وجود قوانین تبعیض‌آمیز که قتل زنان را در قالب «قتل ناموسی» توجیه می‌کند.
- قتل‌های فراتر از حکم قضایی: کشتار معترضان، تیراندازی به کولبران کرد و سوخت‌بران بلوچ، و مرگ‌های مشکوک در بازداشت ادامه دارد.
- همدستی بین‌المللی: با وجود نقض آشکار میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، برخی دولت‌های اروپایی و دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل (UNODC) همکاری با نهادهای قضایی و امنیتی ایران را از سر گرفته‌اند، در حالی که برخی از این نهادها با سپاه پاسداران و شبکه‌های قاچاق مواد مخدر مرتبط هستند.
- تناقض سیاست‌ها: همکاری دوباره UNODC با ایران از اسفند ۱۴۰۱ همزمان با اوج‌گیری آمار اعدام‌ها آغاز شد.
توصیه‌ها:
۱. افزایش فشار دیپلماتیک و عمومی بر ایران.
۲. تعلیق یا مشروط‌کردن هرگونه کمک به UNODC تا تحقق معیارهای حقوق بشری و نظارت مستقل.
۳. حمایت عملی و مالی از جامعه مدنی ایران و فعالان مخالف اعدام.
۴. ترویج اصلاحات قانونی برای حذف اعدام در جرایم غیرجدی.
۵. افزایش آگاهی عمومی با کارزارها و فعالیت رسانه‌ای هدفمند.
۶. استفاده از صلاحیت قضایی جهانی برای پیگرد عاملان اعدام و شکنجه.
جمع‌بندی:
کنفرانس نتیجه گرفت که مجازات اعدام در ایران بخشی جدایی‌ناپذیر از ساختار سرکوب و تبعیض است. جامعه جهانی یا می‌تواند با ادامه همکاری‌ها این چرخه را تقویت کند، یا با همسوسازی سیاست‌ها با اصول حقوق بین‌الملل، به دفاع از حق بنیادین حیات بپردازد.
پیش‌زمینه و هدف
کنفرانس فلورانس که همزمان با روز جهانی مبارزه با مجازات اعدام برگزار شد، چهارمین نشست از سلسله کنفرانس‌های «حق حیات و مجازات اعدام در ایران» بود. از سال ۲۰۱۰ تاکنون، این مجموعه نشست‌ها با حضور پژوهشگران، گزارشگران ویژه سازمان ملل، مدافعان حقوق بشر و بازماندگان خشونت حکومتی، به بررسی استفاده سیستماتیک و تبعیض‌آمیز جمهوری اسلامی از مجازات اعدام پرداخته است.
نتیجه اصلی بیش از یک دهه پژوهش و گفت‌وگو روشن است:
اعدام در ایران تنها یک مجازات قضایی نیست، بلکه ابزار تثبیت قدرت سیاسی، کنترل اجتماعی و سرکوب قومیتی و مذهبی است — و در بسیاری موارد، این روند با همکاری و حمایت بین‌المللی تسهیل می‌شود.
این نشست در شرایطی برگزار شد که برنامه همکاری کشوری میان دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل (UNODC) و ایران در اسفند ۱۴۰۱ امضا و تا سال ۲۰۲۶ تمدید شد. این توافق، پس از یک دهه تعلیق کمک‌های برخی کشورها به دلیل افزایش اعدام‌ها، در حالی دوباره فعال شد که ایران یکی از مرگبارترین سال‌های اعدام را تجربه می‌کرد.
یافته‌های کلیدی
۱. ابعاد و ماهیت تبعیض‌آمیز اعدام‌ها
- در سال ۲۰۲۳، دست‌کم ۸۳۴ نفر در ایران اعدام شدند (افزایش ۴۳ درصدی نسبت به ۲۰۲۲).
- ۴۷۱ مورد به اتهام جرایم مواد مخدر (افزایش ۵۶.۵ درصدی).
- بلوچ‌ها که تنها ۲ تا ۵ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، ۲۰ درصد کل اعدام‌ها را به خود اختصاص دادند.
- اعدام دست‌کم یک نوجوان زیر سن قانونی؛ ادامه قوانین تبعیض‌آمیز که قتل زنان را در چارچوب «قتل ناموسی» توجیه یا مجازات آن را کاهش می‌دهد.
۲. اعدام فراتر از چارچوب قضایی
قتل‌های فراقضایی معترضان، تیراندازی به کولبران کرد و سوخت‌بران بلوچ، مرگ در بازداشت و قتل‌های ناموسی که قانون از آن حمایت می‌کند، همگی بخشی از الگوی مستمر سلب خودسرانه حیات هستند.
۳. همدستی بین‌المللی در اعدام‌های مرتبط با مواد مخدر
- اعدام برای جرایم مواد مخدر ناقض ماده ۶ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی است که آن را به «جدی‌ترین جرایم» محدود می‌کند.
- از سال ۱۳۵۸ تاکنون بیش از ۱۰ هزار نفر به اتهام جرایم مواد مخدر اعدام شده‌اند، اغلب بدون دادرسی عادلانه و در دادگاه‌های انقلاب.
- با وجود این نقض‌ها، کمک‌های مالی و فنی اروپا و UNODC ادامه یافته و گاه شاخص‌های عملکردی این کمک‌ها، بازداشت و محکومیت بیشتر را تشویق کرده است.
- سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، به‌ویژه نیروی قدس، در قاچاق بین‌المللی مواد مخدر نقش دارد و این امر مشروعیت هرگونه همکاری را به شدت زیر سؤال می‌برد.
۴. تناقض در سیاست‌گذاری
در سال ۲۰۱۳ برخی کشورها (دانمارک، بریتانیا، ایرلند) کمک به پروژه‌های UNODC در ایران را به دلیل افزایش اعدام‌ها متوقف کردند، اما این همکاری‌ها در اسفند ۱۴۰۱ از سر گرفته شد — همزمان با اوج‌گیری دوباره آمار اعدام.
مرور نشست‌ها
- روحی شفیعی – قتل‌های ناموسی و فقدان حمایت قانونی از زنان و کودکان.
- آزاد فرسنی – مرگ در بازداشت به دلیل شکنجه، محرومیت از درمان، و حتی تجویز داروهای روان‌گردان به زندانیان سالم.
- کاکو علیار – به نمایندگی از کومله کردستان ایران، به سرکوب سیستماتیک کردها از طریق بازداشت‌های سیاسی، صدور احکام اعدام با اتهامات امنیت ملی و استفاده مرگبار از سلاح علیه کولبران پرداخت. تأکید کرد که صرف هویت کردی همراه با مخالفت سیاسی، از سوی حکومت به عنوان تهدید امنیتی تلقی می‌شود.
- فاضل ولیان (سازمان حقوق بشر هه‌نا) – مستندسازی اعدام‌ها، ناپدیدشدگی‌های اجباری و قتل‌های فراقضایی شهروندان کرد، با درخواست نظارت بین‌المللی و استفاده از صلاحیت جهانی برای پیگیری پرونده‌های مرتبط با کردها.
- مسعود رئیسی – ارائه مقاله‌ای جامع درباره اعدام‌های نامتناسب شهروندان بلوچ به اتهام جرایم مواد مخدر، تبعیض ساختاری در دستگاه قضایی، و خشونت مرگبار علیه سوخت‌بران. خواستار توجه جامعه جهانی به پیوند تبعیض قومی و همکاری‌های ضد مواد مخدر شدند.
- دکتر فریدون رحمانی – با مروری تاریخی و تطبیقی، به نقد فقه اسلامی و قانون مجازات اسلامی ایران می‌پردازد و استفاده گسترده و تبعیض‌آمیز از مجازات اعدام علیه اقلیت‌های قومی و مذهبی را نشانه‌ای از ساختار سرکوبگر جمهوری اسلامی می‌داند
- دکتر محمود امیری‌مقدم – اعدام‌های مواد مخدر، کم‌هزینه برای حکومت اما ویرانگر برای اقشار محروم.
- نگین شیراقی – شواهد دخالت سپاه پاسداران در قاچاق مواد مخدر و مجوز شرعی آن از سوی آیت‌الله خمینی.
- تارا عزیزی – استفاده از صلاحیت جهانی برای پیگرد عاملان اعدام‌های غیرقانونی.
- پروفسور جاوید رحمان – ضرورت بازنگری فوری همکاری‌های بین‌المللی و مشروط‌کردن هرگونه کمک به رعایت معیارهای حقوق بشر.
پیام دکتر نرگس اسکندری-گرونبرگ، شهردار فرانکفورت
دکتر نرگس اسکندری-گرونبرگ، از زندانیان سیاسی سابق در ایران در دهه ۱۳۶۰، خود از نسلی است که شاهد و قربانی دورانی بود که هزاران نفر در اعدام‌های دسته‌جمعی جان باختند. او در پیام خود به کنفرانس فلورانس، همبستگی قاطع و پایدار خود را با همه کسانی که در ایران علیه مجازات اعدام مبارزه می‌کنند ابراز کرد و از جامعه جهانی خواست تا با قاطعیت برای پایان‌دادن به کشتار دولتی اقدام کند. وی یادآور شد که مبارزه برای حق حیات و عدالت در ایران، مسئولیتی مشترک است که مرزهای جغرافیایی را در می‌نوردد.
نشست صبح با پیام ویدیویی حمایتی از سوی آقای یزدان شهدایی غنای بیشتری یافت. ایشان به نمایندگی از یک ائتلاف سیاسی متشکل از پنج گروه، مجازات اعدام در ایران را محکوم کردند. همچنین، ما مفتخر به دریافت پیام‌های حمایتی از سوی فعالان شجاع داخل ایران بودیم که صدای قدرتمندشان اهمیت فوق‌العاده‌ای به کنفرانس ما بخشید. این پیام‌های الهام‌بخش در کتاب یادبود کنفرانس منتشر خواهد شد تا به عنوان سندی ماندگار از تعهد مشترک ما به حقوق بشر باقی بماند. ریاست نشست صبح بر عهده دکتر حسین لاجوردی، رئیس انجمن پژوهشگران ایران (ACI)، بود.
پنل بعد از ظهر با سخنان مقدماتی گرم از سوی آقای فرانچسکو سانجرمانو، به نمایندگی از دفتر شورای منطقه‌ای توسکانی (Consiglio Regionale della Toscana)، و آقای لوکا میلانی، رئیس شورای شهر فلورانس، آغاز شد. انجمن پژوهشگران ایران (ACI) از حمایت ارزشمند ایشان برای برگزاری این کنفرانس در شهر زیبای فلورانس قدردانی می‌کند.
توصیه‌ها
۱. افزایش فشار دیپلماتیک و عمومی بر ایران در مجامع بین‌المللی.
۲. تعلیق یا مشروط‌کردن هرگونه کمک به UNODC تا زمان تحقق معیارهای حقوق بشری و ارائه گزارش شفاف.
۳. حمایت عملی و مالی از جامعه مدنی ایران و فعالان مخالف اعدام.
۴. ترویج اصلاحات حقوقی برای حذف اعدام در جرایم غیرجدی و تضمین دادرسی عادلانه.
5. افزایش آگاهی عمومی در داخل و خارج از ایران با کارزارها و فعالیت رسانه‌ای هدفمند.
۶. استفاده از صلاحیت جهانی برای پیگرد مسئولان اعدام و شکنجه.
جمع‌بندی
کنفرانس فلورانس نشان داد که مجازات اعدام در ایران بخشی جدایی‌ناپذیر از ساختار سرکوب و تبعیض است. جامعه جهانی، با بودجه، آموزش و تعامل سیاسی، یا می‌تواند این چرخه را تداوم بخشد یا آن را متوقف کند.
فلورانس — نخستین شهری که در سال ۱۷۸۶ مجازات اعدام را لغو کرد — یادآور این پیام بود:
همکاری بین‌المللی باید با اصول حقوق بین‌الملل همسو باشد. همدستی را پایان دهید. از حق حیات دفاع کنید.